تاثیرات اخلاقی و فرهنگی حمله مغول در اندیشه تاریخی مردم ایران - وبلاگ اخبار و رویدادها

به گزارش وبلاگ اخبار و رویدادها، رضا گیلکی نویسنده این کتاب در معرفی این اثر گفت: درباره حمله مغول و علل آغاز چنین یورشی از سوی اقوام مغول تا کنون پژوهش های فراوانی شده است، آنچه کتاب شبه تراژدی در تاریخ جهانگشا، بازخوانی تراژیک تاریخ جانگشای جوینی را خاص می نماید رویکرد تقدیرگرایانه آن است که مسلمانان به علت ناسپاسی مورد غضب نماینده خدا، یعنی چنگیز خان، قرار گرفته اند. این پژوهش بر آن است که نقطه عطف تاریخ ایران نه حمله مغول بلکه سیطره اندیشه اشعری گری است.

وی اضافه نمود: درباره حمله مغول و علل شروع چنین یورشی از سوی اقوام مغول تا کنون پژوهش های فراوانی شده است. قصد ما آن نیست که رویدادهای تاریخی را بازخوانی کنیم؛ ولی آنقدر این رویداد تلخ در جان و روح ایرانیان اثر نهاده که از آن پس همه چیز تحت تأثیر آن نهاده شده و وحشت و نفرت را در دل ایرانی ها برانگیخته است.

گیلکی بیان نمود: هنوز اصطلاح قوم مغول هنگامی به کار می رود که گروه ستمکار، دیگران را آزار دهند. هر رویداد نفرت انگیزی با گذشت زمان تعدیل می گردد و کم کم آثار آن محو می گردد؛ چرا که زندگی اجتماعی تازهی شکل می گیرد و با ایجاد تمدن تازه درد جانکاه پیشین التیام می یابد.

وی اضافه نمود اگرچه ظاهر حمله ویرانگر مغول ترمیم پیدا کرد و درد روحی آن با تشکیل دولت های بعدی و ظهور تشیع و از سوی دیگر با توسعه عرفان آرام یافت، اما به طور کامل از بین نرفت و به زخمی کهنه تبدیل شد و نتایج خود را به وجود آورد و سرخوردگی، انزوا و افسردگی بخشی از نتایج آن است.

نویسنده کتاب شبه تراژدی در تاریخ جهانگشا ادامه داد: پیامدهای حمله مغول موضوع پژوهش بسیاری از پژوهشگران علوم گوناگون است. مغولان پای در مراکز علمی و فرهنگی ایران گذاشتند. جایی که زیستگاه عطار و نجم الدین کبری و پرورش دهنده مولوی هاست. حمله مغول به مرکز علم آن روزگار یعنی بخارا منجر به انحطاط عقلی و فکری شد، که البته نتایجش از یک قرن بعد شروع شد.

گیلکی گفت: خوشبختانه در این دوره آسیای صغیر به اسم پناهگاه تعدادی از عالمان خراسان نهاده شد که از جمله آن افراد می توان به سلطان العلما بهاء ولد اشاره نمود. یکی از تبعات این یورش وحشیانه عقب ماندگی در همه حوزه هاست که در نهایت هم منجر به عقب ماندگی فرهنگی می گردد.

پژوهشگر تاریخ ایران با طرح مسئله اصلی کتاب خود گفت: آن چه فرهنگ را شکل می دهد اخلاق در دو حوزه آن یعنی اخلاق فردی و جمعی است. پس علت العلل عقب ماندگی را می توان اخلاق دانست. سوال اینجاست که اخلاق ایرانی-اسلامی قرن هفتم چقدر پویا، عدالت گستر، ظلم ستیز بوده است؟

وی ادامه داد: درباره اخلاق و سیر قهقرای آن دیدگاهی وجود دارد مبنی بر اینکه با حمله مغول جامعه ویران شد و اخلاق سقوط کرد. به عبارتی دیگر وارونگی اخلاق محصول حمله مغول است. لذا عقیده دارم که در حادثه حمله تاتار عاملی مهمتر از یک واقعه سیاسی وجود دارد و آن اخلاق است.

گیلکی بیان نمود: یکی از ابزارهایی که می توان به باورها و عقاید ملت های گذشته پرداخت ادبیات است. چرا که ادبیات خاصیت آینگی جامعه را داراست. با حمله مغول تنها می توان گفت سیر سقوط اخلاق به قهقرا شدت بیشتری گرفت و مثلا توسعه بی سوادی، خانقاه نشینی و اخلاق عرفان زده را می توان از آثار حمله مغول به ایران دانست؛ ولی آیا پایه های اخلاق پیش از این به گونه ای دیگر بوده است؟ آیا آزادی بیان و نقد حاکمیت در آثار پیش از مغول وجود داشته است؟

نویسنده کتاب شبه تراژدی در تاریخ جهانگشا عطا ملک جوینی را یک مورخ تمام عیار دانست و گفت: جوینی دارای فلسفه تاریخ است و اولین ویژگی او صداقت در بیان و صراحت در معنا است، هر چند در این راه به شیوه اشعری متوسل می گردد، پس با وجود فضای عرفان زده در جامعه عصر مغول، برترین ابزار برای نقد اخلاق، فلسفه اخلاق است.

گیلکی ادامه داد: ما برای آنکه به آنالیز اخلاقی تاریخ جهانگشا بپردازیم باید نظریه پشتیبان را محدود کنیم. می توان اوج این شاخه از فلسفه را در آثار نیچه مشاهده کرد. در مبحث دگرگونی تمام ارزش ها در علم اخلاق ، نیچه سر آمد فیلسوفان در قرن بیستم است و نگاهی تازه به علم اخلاق دارد. نیچه با مطرح کردن اخلاق بردگان و اخلاق والاتباران در آراءش به خصوص در کتاب تبارشناسی اخلاق، راهکاری مناسب به ما ارائه می دهد برای نقد مکتب اشعری که در فرهنگ ما رسوخ نموده است. تبارشناسی اخلاق متضمن سؤالات بنیادین درباره ارزش ها و اخلاق و مباحثی همانند: خیر و شر ، خوب و بد، گناه و بدوجدانی و آرمان زهد است.

وی در انتها توضیح داد: عطاملک جوینی مؤلف تاریخ جهانگشا از نزدیک شاهد وقایع و حوادث دوران قوم مغول بوده است. در این پژوهش به جنبه های اخلاقی این رویداد از منظره جوینی نگاه می کنیم. آنچه این کتاب را خاص می نماید رویکرد تقدیرگرایانه آن است که مسلمانان به علت ناسپاسی مورد غضب نماینده خدا، یعنی چنگیز خان، نهاده شده اند. این پژوهش بر آن است که نقطه عطف تاریخ ایران نه حمله مغول بلکه سیطره اندیشه اشعری گری است. تبارشناسی اخلاق اثر فیلسوف شهیر آلمانی ،فریدریش ویلهلم نیچه، در این واکاوی به ما یاری فراوانی نموده است.

کتاب شبه تراژدی در تاریخ جهانگشا، بازخوانی تراژیک جهانگشای جوینی به قلم رضا گیلکی در 232 صفحه، شمارگان یک هزار نسخه و با قیمت 60 هزار تومان منتشر شده است.